SLOBODA RIJEČI: Da li ćete izaći na referendum? Ja neću

Listajući dnevnu štampu možete pročitati na desetine tekstova u kojima se promovišu argumenti u prilog tezi da po svaku cijenu treba organizovati i provesti referendum na kojem će građani glasati da li 9. januar treba ili ne treba ostati Dan Republike Srpske. Međutim, vrlo teško ćete pronaći tekst u kojima se obrazlaže kontra teza, a to je stav da održavanje referenduma po jednom tako nebitnom pitanju možda i nije najisplativija solucija u trenutnoj konstelaciji odnosa političkih snaga.

Onaj ko čita retke ovog teksta, neka se upita koliko je vidio izviješenih trobojki na Dan Republike prije nego što je Ustavni sud donio odluku po apleaciji Bakira Izetbegovića. Koliko je građana Republike Srpske bilo svjesno da je 9. januar Dan Republike? Odgovor je veoma malo. Prilikom održavanja raznih svečanosti, ako zvanični narator ne upozori prisutne, prilikom intoniranja početnih taktova himne Republike Srpske ,,Moja Republika’’ većina prisutnih će ostati u sjedećem položaju, a u najboljem slučaju u stojećem stavu će iskazivati potpunu ravnodušnost razgledajući enterijer u prostoriji ili ljude oko sebe. U ozbiljnim društvima, takav postupak nekog pojedinca smatrao bi se prvorazrednim aktom nepoštovanja prema datoj državi. Koliko građana Republike Srpske, onih kojima ona nešto znači, zna kojeg se datuma obilježava Dan ustavnosti Republike Srpske? Veoma malo. Međutim, kada bi fingirali situaciju u kojoj bi visoki predstavnik zvaničnu himnu, odnosno Dan ustavnosti proglasio nelegalnim, vjerovatno bi većini ,,Moja Republika’’ postala naljepša pjesma koju su čuli u svom životu, a Dan ustavnosti dan zbog kojeg treba prolivati krv.

Siguran sam da bi odluka Ustavnog suda prošla ,,glat’’ da je tajming bio bolji, da nije donešena u osvit predizborne kampanje, odnosno da apelant po čijem zahtjevu je Ustavni sud odlučivao nije oličen u omraženoj ličnosti Bakira Izetbegovića. U ovakvu nezavidnu poziciju Republiku Srpsku je uvukla i opozicija, svoje lične interese stavila je ispred opšteg interesa i to tako što je referendumsku priču pokušala iskoristiti kao instrument rušenja političkog rejtinga SNSD-a. Neki njeni prvaci optuživali su predsjednika Dodika da je za vrijeme njegovog mandatovanja u predsjedničkoj i premijerskoj funkciji Republika Srpska ostala ,,bez dvoglavog orla i Bože pravde’’, što je tačno, a ostala je zato što su provođene odluke Ustavnog suda kojima su ta obilježija proglašena neustavnim. Sada kada je aktuelno rukovodstvo na čelu sa Miloradom Dodikom raspisalo referndum u namjeri da se pravni efekat poslednje sporne odluke Ustavnog suda na neki način derogira, opozicija oličena u izjavama Dragana Čavića, Zdravka Krsmanovića ili Mladena Bosića, kaže da je to suluda ideja, predizborni trik i da u tu političku avanturu nije trebalo ulaziti.

Nekompetentnost građana

Jedno od bitnih pitanja referendumske sage u Republici Srpskoj jeste i ono koje se tiče kompetentnosti građana da odlučuju o takvom pitanju… Javnim prostorom dominira zabluda da Republika Srpska ima krsnu slavu, odnosno da Republika Srpska spornog datuma obilježava svoj ,,rođendan’’ ili dan osnivanja. Prema Ustavu Republike Srpske, njenom Zakonu o praznicima i drugim pozitivnim propisima, Republika Srpska ne može imati i proslavljati krsnu slavu jer je ona sekularna tvorevina. Prema Zakonu o praznicima, odnosno prema dijelu norme pomenutog Zakona koji je Ustavni sud osporio, stoji da je ,,Dan Republike 9. januar’’, tj. za Zakon o praznicima Republike Srpske potpuno je irelevantno što se 9. januara obilježava Sv. Stefan, odnosno što je 9. januara 1992. godine zasjedala neka skupština. Drugim riječima, ni jednim slovom Zakon o praznicima Republike Srpske ne kaže da Republika Srpska Danom Republike proslavlja krsnu slavu, odnosno da obilježava zasjedanje skupštine od 9. januara 1992. godine. Možda je Zakonodavcu činjenica da se 9. januara proslavlja Sv. Stefan, odnosno činjenica da je 1992. godine zasjedala neka skupština tog dana, zaista bila motiv za stvaranje takve norme, jeste pitanje na koje se ne može dati odgovor cijeneći zakonskit tekst. Ipak, političari i zvaničnici su mogli u praksi obilježavati Dan Republike kao krsnu slavu, odnosno kao dan kada je zasjedala neka skupština, međutim to bi se moglo tretirati kao obilježavanje Dana Republike koje nije u skladu sa Zakonom o praznicima Republike Srpske. Ustavni sud je izašao izvan zakonskog okvira, odnosno on nije tretirao pitanje pravne norme nego politički čin, što je samo jedan od argumenta zbog kojeg se kaže da se Ustavni sud više bavio politikom nego pravom. Sve ovo ukazuje na to da se radi o veoma preciznim pravnim finesama za čije razumijevanje pravno nepismeni građani, uz dužno poštovanje, ipak nisu dorasli.

Ovdje se ne postavlja pitanje da li će neko poviti ili ne glavu pred nekim, odnosno da li ćemo odbraniti ili ne svoju slobodu, ovdje se postavlja pitanje proste i pragmatične računice. Šta mi, obični građani Republike Srpske, dobijamo, a šta gubimo održavanjem referenduma? Vlasti i opozicija se dovela u poziciju ,,ili-ili’’… Eventualno otkazivanje referenduma bilo bi protumačeno kao podlijeganje SNSD-a pritiscima, gubitak još jedne nadležnosti/obilježija, a što bi moglo rezultovati padom političkog rejtinga pred same izbore. Sa druge strane, kada bi opozicija ostala dosledna sebi, protivljenje referendumu bi značilo politički debakl.

Referendumska priča je eksplozivna smješa patološke mržnje, političkog inata i nacionalističke sujete, čija detonacija može da nalikuje eksploziji petarde ili građanskog bunta.

Kakav će epilog imati referendumska priča samo se može nagađati, ali oni koji budu izašli na glasačka mjesta 25. septembra moraju imati na umu da preuzimaju dio moralne odgovornosti kakav god taj epilog bio.

Možda se sve završi sa onom narodnom "tresla se gora – rodio se miš". Prema jednoj varijanti, moguće je da Narodna skupština unatoč rezulatatima referenduma sporni dio Zakona o praznicima prilagodi odluci Ustavnog suda, kao što su svaki put do sada učnile institucije Republike Srpske, aktualna vlast će moći izaći pred narod sa pričom da su sve uradili kako bi zaštitili Republiku Srpsku i na taj način uspješno preći preko klopke koju joj je servirala opozicija. Prema drugoj varijanti, situacija može biti i mnogo ozbiljnija, a koja bi se ogledala u uvođenju parcijalnih sankcija finansijskog tipa Republici Srpskoj (neki funkcioneri EU već su davali naznake da je to jedna od mogućih reakcija na referendum u Srpskoj). To bi značilo dovođenje u pitanje finansijske stabilnosti Republike Srpske pošto ona počiva na raznim kreditnim aranžmanima, štampanjem trezorskih zapisa, obveznica i sl., izdavajanja iz budžeta bi kasnila, bila bi djelimično ili potpuno obustavljena, socijalni mir bi bio poljuljan. Opozicija bi već bila na pragu trijumfa, jer sankcije Republici Srpskoj oni vide kao sankcije "ličnom režimu Milorada Dodika", a ne građanima Republike Srpske. Sve to izgleda mnogo ozbiljnije kada je Republika Srbija neodlučna, a pomoć Ruske Federacije daleka i neizvjesna.

Kada već političari nisu pametni, najbolje bi bilo da građani bojkotuju referendum i ne izađu na njega, te da se omogući objema stranama da se časno izvuku iz klinča.

Da li ćete izaći na referendum?

Ja neću.