Prvi srpski bukvar 1867. štampan u Bosni

Vuk Stefanović Karadžić (Tršić, 1787 - Beč, 1864) prikupljao je i bilježio usmene narodne pjesme i govor ljudi uglavnom po Šumadiji i drugim dijelovima Srbije i ovog dijela Evrope. Napisao je knjižicu, odnosno pismo Đorđu Petroviću – Karađorđu, vođi ustanka u Srbiji protiv Turaka i pokazao svoju pisaniju u to vrijeme poznatom i priznatom filologu slovenskog jezika Slovencu Jerneju Kopitaru koji mu je rekao da ne piše samo narodne pjesme nego da pripremi i gramatiku i riječi srpskog narodnog jezika. Kopitar je bio oduševljen Vukovim radom pa je i napisao: ‘’Vuk je najbolja glava među Srbima’’.

Poslušavši Jerneja Kopitara, Vuk počinje neumorno da radi na stvaranju gramatike u kojoj će biti 30 slova azbuke i zatim rječnika srpskog jezika. Već 1814. godine Vuk je napisao Gramatiku, a četiri godine kasnije Srpski rječnik i time utemeljio narodni, jednostavni, ali savršeni pravopis i na taj način postavio osnove književnog jezika. Prije 175 godina, dakle 1847, Vuk Stefanović Karadžić objavio je u Beču prevod ‘’Novog zavjeta’’ , a Đuro Daničić će povodom toga napisati da je ‘’Vuk u istoriji hrišćanske književnosti podigao srpskom jeziku spomenik kakvim se rijetko koji narod može dičiti’’.

Upravo te godine pjesnik Branko Radičević, za koga se pričalo da zna napamet Vukov ‘’Srpski rječnik’’, objaviće svoju knjigu poezije pod naslovom ‘’Pjesme’’. Te godine u Beču je objavljen i ‘’Gorski vijenac’’ Petra Petrovića Njegoša i zatim više knjiga poezije mladih srpskih pjesnika. Počinje i izdavanje lista ‘’Napredak’’ koji je štampan Vukovim pravopisom i ćirilicom. Vuk je u Njemačkoj štampao ponovljeno izdanje narodnih pjesama: za njegov rad su se zainteresovali slavni njemački pisci Johan Gete i Jakob Grim. U svom stanu, Gete je primio Vuka Karadžića i pohvalio njegov rad na prikupljanju, čuvanju i štampanju narodnih pjesama. Jakob Grim je 1824. preveo Vukovu Gramatiku na njemački. Te godine Vuk Stefanović Karadžić je dobio diplomu doktora nauka na Univerzitetu u Jeni. Uporedo sa brojnim priznanjima i odlikovanjima širom Evrope, godine 1861. proglašen je i za počasnog građanina Zagreba. Profesor dr Mirko Skakić, nekada profesor Gimnazije u Doboju, napisao je u svojoj studiji da je Vuk ‘’kao samouk postao ugledna evropska ličnost i filolog svjetskog glasa’’.

Prije 155 godina, dakle 1867, kako je u časopisu ‘’Značenja’’ 1998. pisao književnik i publicista Momčilo Spasojević, pojavio se i prvi bukvar za osnovne škole vilajeta bosanskog sa fonetskim pismom i pravopisom (‘’čitaj kao što piše i piši kao što govoriš’’), štampan ćirilicom. Tada su ponegdje u Srbiji i Bosni i novine počeli da štampaju u duhu Vukove književnojezičke i pravopisne reforme.

U beogradskom listu Vila, koji je uređivao Stojan Novaković, objavljen je 1868. ovakav komentar: ‘’Iz jednog banjalučkog dopisa u Srbiju, vidimo da je u Sarajevu, u tamošnjoj vilajetskoj štampariji, štampan 1867. godine Bukvar srpski za osnovne škole i to novim pravopisom. Počem je Vukov ogled, Bosna je prva zemlja u kojoj se Vukov Bukvar štampao novim pravopisom. I to učiniše Turci!’’, podsjetio je u svom tekstu Momčilo Spasojević.

Do 1868. u Srbiji nije bilo gotovo nikakvih školskih knjiga, a ni bukvara na narodnom jeziku iz koga bi djeca počinjala učiti maternji jezik i čitati i pisati. Vukova ćirilica se počela koristiti u Bosni 1866, dakle dvije godine prije nego u Srbiji.

Prije štampanja ovog Bukvara, Vuk Stefanović Karadžić objavio je prvi srpski Bukvar 1827. godine u časopisu Danica. Međutim, taj Bukvar nije tada imao dobrodošlicu u Srbiji. Tek pobjedom Vukove reforme novi Bukvar bio je prihvaćen. Bilo je puno otpora nastojanju Vuka Karadžića da se narod opismeni i bude obrazovaniji u Srbiji i na Balkanu. U to doba , dakle polovinom 19. vijeka, kulturni ljudi su smatrani i za opasne. ‘’Nekakav Miloje Lipovac tražio je već 1828. da se iskorene svi pismeni ljudi u Srbiji, pošto oni šire nezadovoljstvo i truju narod’’, pisao je u svom eseju ‘’O rodoljublju’’ pjesnik Jovan Dučić tridesetih godina 20. stoljeća.

Postoji još jedan Prvi srpski bukvar, objelodanjen u Veneciji 20. maja 1597, koji je štampao mletački štampar Đulijano Rampaceto. Samo pet dana kasnije, 25. maja štampano je drugo izdanje. Bukvar je za štampu pripremio inok Sava. Taj Bukvar nastao je u vrijeme kada je malo koja evropska zemlja imala u svojoj kulturi takvu knjigu, dakle prije 425 godina. Bukvar inoka Save, po kome je prvi put u Evropi primijenjen fonetski princip čitanja, bio je zaboravljen sve do 1903. kada je ponovo otkriven i uvršten u Katalog Narodne biblioteke u Beogradu, a pronašao ga je Ljuba Stojadinović. Vuk Stefanović Karadžić, pisac, filolog i reformator srpske azbuke i pravopisa, nije znao za Bukvar inoka Save, bukvar koji je imao 37 slova staroslovenske azbuke. Ovaj bukvar označava i početak pismenosti u Srbiji.

Prvo izdanje Bukvara inoka Save izgorjelo je 6. aprila 1941. godine prilikom njemačkog bombardovanja Beograda i Narodne bilbioteke Srbije.

Drugo izdanje Bukvara pronašao je inženjer Milorad Dimitrijević 1921. godine u Dubrovniku, otkupio ga i poklonio Narodnoj biblioteci u Beogradu. Ovo izdanje ostalo je u požaru 1941. nekim čudom neoštećeno i čuva se kao velika dragocjenost u Beogradu.

Trenutno stanje na graničnim prelazima donosi Auto-moto savez Republike Srpske

Stanje na graničnim prelazima možete pratiti UŽIVO i putem aplikacije za Android Auto-moto saveza Republike Srpske!