SLOBODA RIJEČI: Doboj, grad koji polako umire

Zaista tužna priča, s obzirom na reputaciju koju je Doboj uživao vijekovima kao saobraćajno čvorište, a posebno nakon Drugog svjetskog rata kada se otvaraju privredni giganti: Trudbenik, Bosanka, razna građevinska preduzeća čija operativa djeluje u Iraku, Afganistanu... nije bilo tržišta na kojem Doboj nije imao neki svoj proizvod. Nekada sela, poput Tešnja, Jelaha, Maglaja (bez namjere da uvrijedim bilo koga iz ovih mjesta), danas su privredne velesile za Doboj koje u svojim budžetima stvaraju suficit, a naši građani vikendom odlaze u "Muki" da kupe podmiru. Nekadašnji regionalni div, danas na koljenima, živi od parking reketa, tzv. "servisa".

Grad osim što napušta mlado i perspektivno stanovništvo, gubi i svoju teritoriju, a primjer je opština Stanari. Možemo pljuvati koliko god hoćemo po vlastima na nivou Republike, ali ako porazgovarate sa prosječnim građaninom najmlađe opštine u Srpskoj, kazat će vam da su posle "odvajanja" prodisali. Iako malicioznih komentara uvijek ima na pretek, pa tako i u slučaju "secesije" Stanara, napredak tog sela u poslednjih nekoliko godina je evidentan. Asfaltirani putevi, trotoari, marketi, ugostiteljski objekti, banke, a sa dobijanjem vlastite opštine građani Stanara moći će se zapošljavati i u institucijama lokalne administracije. Mostić u Dragalovcima preko kojeg ide putna komunikacija Doboj - Prnjavor, dok su Stanari bili dio Doboja, godinama je stajao šupalj (ali bukvalno), a rupe su pokrivane čeličnim pločama. Odvajanjem je počelo konstruisanje novog i masivnijeg mosta, a čija je izgradnja danas daleko odmakla od početne faze. Zbog nebrige lokalne vlasti u Doboju, ovaj mostić je često bio zatvoren za teretni saobraćaj, što je bio direktan gubitak za privredu Stanara pošto je dobar dio saobraćajnog prometa preusmjeravan na drugu stranu. Osim toga, rudnik i novootvorena termoelektrana (kao jedna od najvećih investicija u poslednjoj dekadi u regionu), samo je dodatni garant bolje budućnosti koja čeka ovu malu komunu. Većina sredstava i poreza koja su išla u dobojski budžet, od sada ostaju u kasi opštine Stanari, a nadam se da će to znati iskoristiti za opšte dobro cijele zajednice.

Nekada smo slovili za jedan od najljepših gradova u Jugoslaviji, čije su ulice bile ovjenčane zelenim drvoredima, grad u kojem tokom zime nema smrada, smoga, i sličnih nus pojava urbanizacije... Danas je priča sasvim drugačija, ulice su "ćelave", parking mjesta skoro pa i ne postoje (izuzev ako možete papreno platiti), rušimo dječija igrališta da bi izgradili nakaradne zgradne šućmurastih boja (iako prostora za širenje grada ima izvan šireg centra). Ulice su posebna priča, džombaste i pune udarnih rupa, a svakodnevno se iste prekopavaju bez imalo rezona da bi se sa jedne strane na drugu provukao neki kabal, cijev i sl. Čovjek se onda upita da li u ovom gradu uopšte postoji nekakav urabnistički plan, neka urbanistička direkcija, kancelarija, neko ko vodi računa o razvoju grada i svemu tome? Na kraju, putevi više liče na oranice i seoske makadame, a vaš automobil tokom vožnje proizvodi tupe zvukove... Zbog ulegnuća na ulicama posle svake padavine, bez obzira na godišnje doba, imate bezbroj lokvi.

Iako sam naslov, neko bi kazao populistički i nerealan, jer u samom gradu se broj stanovnika povećava iz godine u godinu, ipak pomenuta teza stoji. Šta bi bio Beograd bez Kalemegdana, Knez Mihajlove, Ljubljana bez starog grada, Zagreb bez Radićeve ulice, Dubrovnik bez Straduna, Sarajevo bez Baščaršije, itd.

Stari grad Doboj više i ne postoji, o tome sam već govorio u tekstu o staroj željezničkoj stanici, a to sve zahvaljujući tzv. buldožer politici – sruši staro i napravi novo. Takvu politiku, koju su isprva vodile komunističke vlasti Jugoslavije, a nastavile ovo nove, učinile su da taj dio grada više liči na vašarište, nego urbani embrion iz kojeg se razvilo ono što danas nazivamo Dobojem.

Jedan dio autentičnih građevina iz starog grada je zločinački srušen i na njihovim temeljima izgrađene nove, druge koje su preživjele "buldožer politiku" su "adaptirali" neki pojedinci za koje je pitanje i kako su ih se dočepali, tako da danas više ne liče na ono što su nekada bile. Treću kategoriju čine zgrade koje zbog igre slučajeva i sreće i danas dan stoje tamo gdje su bile i prije stotinu godina, ali orunule, čiji krvovi prokišnjavaju, a fasade padaju, čuče između objekata novogradnje kao da su tu zalutale. U četvrtu kategoriju spadaju autentične građevine starog grada, a koje su upravo zbog zuba vremena, počele same od sebe da se ruše, a sve zbog potpune nezainteresovanosti lokalne vlasti i Dobojlija.

Starije dobojlije se sigurno sjećaju da je Doboj nekada imao mnogo više ulica pod kaldrmom. Danas to su samo ostatci ostataka, i to ono malo parče ulice Kralja Aleksandra koja ide paralelno sa malim parkom kod pijace, između sinagoge i zgade sokolskog doma. Nema grada u Evropi u kojem su gradske vlasti počupale kaldrmu i odvezle je na otpad, naravno, sem Doboja. Već vidim nesretnike u narandžastim uniformama kako kidaju dušu starog grada, tovare kaldrmu kocku po kocku u kamione za otpad, i odvoze dio Doboja na smetlište.

Upravno na dobojskoj kaldrmi vidimo kolike je dimenzije zločin protiv Doboja dostigao. Želio bih vjerovati da lokalne vlasti neće divljački zabetoniarti ostatak kaldrme, ali s obzirom da je stari dio grada bukvalno desetkovan i na to da se ovaj zločin bez ustezanja može nazvati urbicidom, odmah me taj optimizam napusti.

Doboj je preživio granate i rat, ali posljeratni primitivizam teško da može, jer posljedice koje su nastupile već su nepopravljive.