SLOBODA RIJEČI: Švajcarski franak - noćna mora dužnika

Cijela priča je okrenuta naopačke, a kao što to i biva po našem starom običaju u Srpskoj, mi se uvijek bavimo samo posljedicom, a ne i uzrokom. U periodu od 2006. – 2007. godine građani koji su dizali stambene i potrošačke kredite imali su mogućnost da se zaduže kod banka potpisivajući ugovor o kreditu sa valutnom klauzulom u evru ili sa valutnom klauzulom u CHF-u.

Suština svega se svodi na to da potpisujući ugovor o kreditu u prvoj varijanti klijenti tih banaka izbjegavaju ono što se naziva valutnim rizikom, jer zahvaljujući tome što Bosna umjesto Centralne banke ima monetarni bord, vrijednost jednog evra je stalno fiksirana za 1,95 konvertibilnu marku. U drugoj varijanti građani nisu bili zaštićeni od valutnog rizika, jer vrijednost franka prema evru (a samim tim i konvertibilnoj marci) zavisila je od monetarne politike Centralne banke Švicarske, a koja je do 15. januara 2015. držala krus 1,20 CHF za jedan evro. Posle toga, monetarne vlasti su pustile da se CHF slobodno formira na tržištu, a kako se njegova vrijednost u odnosu na evro povećavala (a time i u odnosu na KM), tako su i dužnici kredita u ''švicarcu'' padali u teži položaj.

Za razliku od većine građana čiji su krediti bili vezani za evro, jedan broj njih je potpisao ugovore o kreditu koji su imali valutnu klauzulu u švicarskom franku, a motiv za takvu odluku je bila povoljnija kamatna stopa. Ovdje je bitno napomenuti da propisima o deviznom poslovanju nije zabranjeno poslovati u stranoj valuti, ali pod uslovom da se plaćanje i naplaćivanje obavlja u domaćem novcu. Tako je Hipo banka u nekoliko presuda pred sudovima u Srpskoj dobila parnice protiv svojih klijenata. Sud je zauzeo stav da su odredbe o valutnoj klauzuli bile jasno istaknute, svaki budući dužnik koji je uložio dužnu pažnju prilikom potpisivanja ugovora nedvosmisleno je mogao doći do zaključka da će se glavnica za svaku ratu u konvertibilnim markama obračunavati prema aktuelno važećem kursu CHF-a po dospijeću svake rate.

Da li ćemo po pravici ili demagogiji?

SDS i SRSRS u Narodnoj skupštini su podnijeli na usvajanje prijedlog zakona o konverziji kredita sa valutnom klauzulom u švicarskom franku u evro po hitnom postupku.

Namjera je bila dobra, ali prijedlog zakona sam po sebi je imao niz anomalija i nelogičnosti. Prema njemu zakonodavac treba da uzme u obzir to da klijenti trpe veliku štetu zato što su potcijenili valutni rizik, a sa druge strane da zanemari to da je i banka pozajmila CHF koji je plasirala kroz kredite klijentima u BiH, te da i ona na taj način trpi štetu zbog kursnih razlika. Drugačije rečeno, želi se zakonskim putem primorati banka da izvrši konverziju kredita sa valutnom klauzulom iz CHF-a u evro prema kursu koji je važio na dan odobrenja kredita klijentu, a razlika koja tako nastaje predstavlja gubitak banke.

Nakon što su klijent i banka zaključili ugovor o kreditu između njih su nastale međsobna prava i obaveze. Klijent je imao pravo da mu banka isplati ugovorenu sumu novca u određenom roku, kao i obavezu da u više periodičnih uplata banci vrati novac koji je prvobitno dobio, a na sve to i ugovorenu kamatu. U ovom slučaju banka je ispunila svoj dio obaveze, dok je u nemogućnosti da konzumira svoja prava koja su nastala na bazi ugovora koji je potpisao klijent, te se na taj način zakonodavna vlast miješa u dvostrani odnos i dodatno diskriminiše banku, a što po prirodi stvari ne bi mogla jer u nekom smislu uzurpira ovlaštenja pravosuđa.

Postavlja se pitanje, šta će biti sa već ranijim presudama kojima su banke dobile svoje klijente, a koje su donijeli sudovi Republike Srpske. Ovim zakonom, koji bi trebao imati retroaktivno dejstvo, nalaže se bankama da postupe drugačije i konvertuju klijentima kredite iako su već ranije na sudu dokazale da iz ugovora ne proizilazi takva obaveza.

Sama valutna klauzula, kako u evru, tako i u švicarskom franku, nije bila zabranjena pozitivnim propisima u trenutku zaključivanja ugovora o kreditu.

Ko kosi, a ko vodu nosi?

Banke nisu socijalne ustanove tipa Elektro-distribucija RS, Željeznice RS ili Pošte Srpske. Banke su institucije koje posluju na bazi profita i ne vode računa o tome da li je neko socijlano ugrožen ili ne. Klijenti koji su bili svjesni valutnog rizika ili su mogli biti (da su uložili dužnu pažnju), moraju biti svjesni svih tih okolnosti, te stoga snose najveću odgovornost zato što se sada nalaze u nezavidnom položaju. Međutim, to ne znači da društvo ne treba biti senzibilno kada su u pitanju pojedinci čiji se minimum egzistencije dovodi pod upitnik zato što više ne mogu otplaćivati rate.

Ali to opet ne znači da sav teret treba pasti na banke, čak više od toga ... mislim da banke niko ne može natjerati da se odreknu svojih prava da zahtijevaju da klijenti ispune obaveze koje su preuzeli stavljanjem svog potpisa na ugovor. Jer kao što je jasno, odnos krusa švicarskog franka i evra (a samim tim i naše marke), je za zavisio od monetarne politike Centralne banke Švicarske i deviznog tržišta, a ne banaka koje su plasirale kredite u našoj zemlji. Vlada Republike Srpske bi mogla na teret budžeta izdvojiti određena sredstava, ali to nikako ne znači snošenje kompletnog tereta koji je nastao kao posljedica valutnog rizika.

Banke u ovom slučaju niti su šta radile što nije bilo dozvoljeno zakonom, niti su koga tjerale da uzima kredit sa valutnom klauzulom. Ako bi se ovo zanemarilo, pravna sigurnost i vladavina prava bi još jednom bila dovedena u pitanje, a od pravnog poretka pravila bi se pravna džungla.

Hipo banka (koja je najviše plasirala kredita sa valutnom klauzulom u RS) je obznanila da će zaduženim građanima koji još nisu raskinuli ugovor o kreditu ili ga zatvorili, ponuditi varijantu da se preostali iznos kredita koji treba otplatiti umanji za 30% odnosno za egzistencijalno ugrožene 50%, a kamatna stopa će biti 5,99%. Takođe, predviđena je mogućnost da se produži vrijeme otplate kredita 100% za dužinu preostalog vremena tokom kojeg bi se trebao otplaćivati kredit.