SLOBODA RIJEČI: Da li je 25. novembar kao Dan državnosti BiH suprotan Ustavu?

Mnogi su bili "ganuti" Izetbegovićevom brigom kako će se koji praznik proslaviti u Republici Srpskoj. Međutim, izgleda da naš dragi predsjednik ne mjeri istim aršinom ono što se slavi i svetkuje u Federaciji ili u institucijama Bosne i Hercegovine. Tako je i ove, kao i prethodnih godina, 24. novembra u Predsjedništvu Bosne i Hercegovine organizovao prijem povodom Dana državnosti Bosne i Hercegovine. [2] Naime, u noći između 25. i 26. novembra 1943. godine članovi i simpatizeri Komunističke partije Jugoslavije održali su Osnivačku skupštinu Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH) u Mrkonjić Gradu. Prema pravilu da važe stari propisi Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine dok se ne donesu novi, odgovarajući, dejtonske Bosne i Hercegovine, bošnjački političari smatraju da važi stari Zakon o praznicima SRBiH, te da se shodno tome 25. novembar mora u cijeloj Bosni i Hercegovini praznovati kao Dan državnosti.

Ipak, ukoliko se uzmu u obzir posljednja dešavanja oko 9. januara kao Dana Republike Srpske, nameće se ozbiljna sumnja da li 25. novembar uopšte može figurirati kao Dan državnosti Bosne i Hercegovine, i da li je u skladu sa Ustavom Bosne i Hercegovine? Izetbegović je izgleda zanemario karakter ZAVNOBiH-a i AVNOJ-a te nije podnio apelaciju Ustavnom sudu. Odluke ovih "narodnih tijela" su neposredno i posredno dovele do patnje, stradanja, ubijanja, ponižavanja... na stotine hiljada građana Jugoslavije, bez obzira na nacionalno, vjersko ili političko porijeklo. Prema opštoj percepciji u javnosti, pitanje evropskih integracija jedno je od rijetkih političkih pitanja u kojima bh. političari imaju postignut konsenzus.

Naime, ukoliko Bosna i Hercegovina teži Evropskoj uniji, mora da vodi računa o njenoj Rezoluciji od 2. 4. 2009, kojom je Evropski parlament uputio niz preporuka državama članicama i onima koje imaju ambiciju da budu članica, kako da se distanciraju od "komunstičkog naslijeđa". Tako se kaže da se obezbijedi poštena rasprava u društvu o zločinima koje su počinili komunistički režimi, zatim da se osnuju tijela koje će istražiti skrivene grobnice, da se 23. avgust proglasi za "Evropski dan sjećanja na žrtve svih totalitarnih i autoritarnih režima", da se otvore arhivi i tajni dosijei. Pored toga tu su Rezolucija 1096(1) i Rezolucija 1481(2006) Parlamentarne skupštine Vijeća Evrope, a koje tretiraju ovo pitanje kao i Rezolucija EU parlamenta. Da ovo nije samo 'mrtvo slovo na papiru, svjedoči i primjer Republike Hrvatske. Ona je 2006. godine usvojila "Deklaraciju o osudi zločina počinjenih tijekom totalitarnog komunističkog poretka u Hrvatskoj 1945–1990. godine".[3]

U bivšim jugoslovenskim republikama dugo je vladalo mišljenje da "domaći komunizam" nije bio tako "rigidan", kao što je, recimo, bio "sovjetski tip", i da je to bio "komunizam sa ljudskim likom''". Nažalost, sve te sintagme koje su Titov totalitaristički režim bojile u roze posljednjih godina pod naletom forenzičkih dokaza, analiza i naučne dokumentacije – ubrzano se raspadaju.

REVOLUCIONARNI TEROR

AVNOJ, ZAVNOBiH, ZAVNOH, i slične organizacije narodne vlasti – kako se to tada zvalo – preuzeli su široku "zakonodavnu" djelatnost koja je kasnije poslužila kao prostirka za preduzimanje svih onih aktivnosti čiji je cilj uništavanje elemenata koji se nisu uklapali u novi koncept koji je propovijedala Komunistička partija Jugoslavije. Može se navesti nekoliko eklatantnih primjera kako bi se pokazala suština vlasti koju su činili AVNHOJ, ZAVNOBiH...

1) Nakon završetka rata nove narodne vlasti su u periodu od 1944. do 1948. godine na svojoj teritoriji držale niz koncentracionih logora u kojima su zatvarani Nijemci Jugoslavije. Iako je među domaćim "Švabama" bilo mnoštvo onih koji su sarađavali i potpomagali nacifašizam u okupiranoj Kraljevini Jugoslaviji, ogromna većina njemačkog stanovništva nije učestvovala u ratu (mirno stanovništvo). Komunističke vlasti nisu imale milosti prema djeci, ženama, starcima; svi su bili zatvarani u logore, oduzeto im je državljanstvo, a njihova imovina konfiskovana. Bili su obavezni da obavljaju rad za potrebe države, a nerijetko se dešavalo da Nijemci idu raditi kući istaknutim komunistima. U tom periodu stradalo je preko 200.000 jugoslovenskih Nijemaca, a prema nekim autorima ovaj zločin je stekao sva obilježija genocida. Na Drugom zasjedanju AVNOJ-a, 21. novembra 1943, donesen je dekret koji je potpisivao Moše Pijade, a koji predviđa da svi Jugosloveni njemačke narodnosti automatski gube državljanstvo, konfiskacija pokretne i nepokretne imovine, te im se zabranjuje pravo da traže bilo kakvu zaštitu pred domaćim organima i sudovima.[4]

2) 6. maja 1950. godine seljaci tadašnjih srezova Cazin, Velika Kladuša i Slunj digli su bunu protiv novih komunističkih vlasti, a koja će u istoriji ostati upamćena kao Cazinska buna i jedina seljačka buna u modernoj Evropi. Neposredni povod za dizanje bune bio je prisilni otkup poljoprivrednih proizvoda koji seoska domaćinstva nisu mogla da izdrže jer su nameti bili toliko veliki da prosječnom seljaku nije ostalo ništa za vlastitu prehranu i obnovu proizvodnje i novu sjetvu naredne godine. Seljaci su se digli na oružani ustanak i silom zauzeli nekoliko zadružnih domova, međutim, komunisti su bunu ugušili u olovu i krvi, a oko 15 lica je osuđeno na smrt. Pored neposrednih učesnika, narodna vlast je kaznila i porodice kojima su pripadali muškarci koji su učestvovali u pobuni, a već su bili kažnjeni. Kazne za porodice bila je prisilna deoprtacija iz Cazinske krajine u današnju opštinu Srbac, konfiskacija cjelokupne imovine. Na taj način u Srbac je deportovano preko 700 osoba, pri čemu nisu bila pošteđena ni djeca, ni stariji, ni žene. U Srpcu su živjeli u nehumanim uslovima, barakama bez vrata i prozora, u svinjcima i sl. Kolektivna kazna deportacije čitavih porodica u druge krajeve zemlje bila je primjenjivana na još neke slučajeve u SFRJ, a ne samo u slučaju Cazinske bune.[5]

3) U Srbiji je država osnovala komisiju za otkrivanje tajnih grobnica ubijenih poslije 12. septembra 1944. godine. Nakon rata komunističke vlasti su strijeljale bez pravičnog i fer ili ikakvog suđenja na desetine hiljada nevinih građana, i to samo zato što su bili nepodobni da djeluju u novom režimu. Ova komisija trenunutno ima dokaze za najmanje 36.388 nevino ubijenih osoba. [6]

4) Naročito šokantne rezultate dala je komisija za tajne grobnice nastale poslije rata u Sloveniji. Njen predsjednik, istoričar Jože Dežman, kaže da su u početku smatrali da će naći oko 40 tajnih grobnica. Međutim, oni su kasnije premašili broj od 500 tajnih grobnica. Javnost je bila šokirana nakon otkrića masovne grobnice u Teznom, u kojoj je bilo zakopano oko 15.000 lešava ranjenika, zarobljenika i civila koje je JNA pobila 1945. godine. Ubijeni su bili mahom hrvatske nacionalnosti. Prema riječima ovog istoričara, po sistemu „prvi zatvara, drugi saslušava, treći odvozi, a četvrti strijelja“, komunisti su u samo dva mjeseca likvidirali između 100.000 i 200.000 ljudi. [7]

JEDNOSTRANOST I NELEGITIMNOST

Predsjednik Izetbegović je kazao da bi Dan Republike mogao da bude dan potpisivanja Sporazuma iz Dejtona, 21. novembar '95., jer, kako kaže,"tada smo priznali Republiku Srpsku", a 9. januar kada je Narodna skupština '92. proglasila Republiku Srpsku nije prihvatljivo "jer je to urađeno jednostrano". S druge strane, isti takvi argumenti još više osporavaju ZAVNOBiH, a koji predsjednik Izetbegović prošle godine u Predsjedništvu proslavi kao Dan državnosti. Iako su saveznici poštovali partizanske napore u slamanju nacifašizma u Jugoslaviji, oni nisu prihvatali njihovu političku djelatnost i kao jedinu legalnu smatrali su Vladu Kraljevine Jugoslavije u izbjeglištvu u Londonu koja je je uživala kakav-takav demokratski legitimitet. Za razliku od Skupštine od 9. januara, kada su odlučivali srpski narodni poslanici koji su prethodno napustili Skupštinu SR BiH zbog majorizacije, a koji su bili izabrani na opštim i demokratskim izborima, narodni delegati na Osnivačkoj skupštini ZAVNOBiH-a nisu imali nikakv demokratski legitimitet, nego su birani zbog toga što su bili lojalni članovi KPJ ili njeni simpatizeri.

Upravo zbog toga Tito je morao da prizna Ivana Šubašića, mandatara kralja Petra i da na kraju uđe u njegovu vladu. Postignut je sporazum da komunisti neće nametati komunizam silom u Jugoslaviji, da će se o konačnom obliku uređenja države odlučivati nakon konstituisanja ustavotvorne skupštine, sloboda štampe, govora, sloboda djelovanja građanskih stranaka, itd... Samim tim odbačena je i djelatnost ZAVNOBiH-a o promjeni ustrojstva zemlje, o oduzimanju legitimiteta Vladi i kralju u Londonu, odnosno ZAVNOBiH nije bio priznat. O legalnosti i legitimnosti ZAVNOBiH-a može se govoriti tek kasnije, nakon sprovedenih opštih izbora za konstituantu, što bi Dan državnosti Bosne i Hercegovine prema Izetbegovićevoj argumentaciji pomjerilo znatno kasnije nakon 25. novembra 1943.[8]

1. Sl. glasnik RS, br. 43/07.
2. http://www.predsjednistvobih.ba/gov/default.aspx?id=68603&langTag=bs-BA
3. http://narodne-novine.nn.hr/clanci/sluzbeni/2006_07_76_1786.html
4. Georg Wildmann; Hans Sonnleitner; Karl Weber; Arbeitskreis Dokumentation, Genocid nad etničkim Nemcima u Jugoslaviji, Poglavlje 2. Titov režim – izvršilac genocida/Posledice Jajca, Beograd, 2004; web link: '' https://sites.google.com/site/nemciuvojvodinipodunavskesvabe/genocid-nad-podunavskim-nemcima-1944---48 ''
5. Vera Kržišnik-Bukić, Cazinska buna 1950, Izdavač: Svjetlost – Sarajevo, 1991,. str. 386. i 389; web link:'' http://www.znaci.net/00003/7xx.php?bk=753 ''
6. http://komisija1944.mpravde.gov.rs/lt/articles/aktivnosti/godisnji-izvestaj-2011..html
7. http://www.pobijeni.info/naslovnica/clanak/82
8. Grupa autora, Istorija Saveza komunista Jugoslavije, Izdavački centar Komunist/ Narodna knjiga/ Rad, Beograd, 1985; str. 293.