Aja Sofija – na zemlji nema takvog sjaja i ljepote

 * * *

Krajem prvog milenijuma, ruski princ Vladimir, koji je vladao od 956. do 1015. godine poslao je svoje emisare  na razne strane svijeta da istraže koja je religija najbolja sa željom da je uvede u Rusiju: hrišćanska, jevrejska ili islamska. Emisari su posjetili više crkvi, sinagoga i džamija, a poslije posjete Aja Sofiji podnijeli su izvještaj princu u kome je pisalo:

Mi ne znamo gdje smo bili na nebu ili zemlji. Jer, na zemlji nema takvog sjaja i ljepote. Ne znamo kako to da opišemo. Smo znamo da Bog tu živi među ljudima i da su njihovi običaji ljepši nego ceremonije drugih naroda. Ne možemo zaboraviti tu ljepotu…

Princ je bio oduševljen i uveo je hrišćanstvo (pravoslavlje) u svojoj zemlji Rusiji, a prva osoba koja se krstila bila je Vladimirova majka, koja je ubrzo i posjetila Aja Sofiju u Konstantinopolju – Carigradu, danas Istanbulu.

Aja Sofija je treća crkva u Konstantinopolju sa istim imenom. Prva je bila izgrađena 360. godine koja je izgorjela u požaru 404. Novu crkvu sagradio je Teodosije drugi, koja je razrušena  15. januara 532, prvog dana poslije pobune Nike i njegovih pristalica protiv cara Justinijana. Samo mjesec dana poslije, Justinijan Veliki, u čije je vrijeme Vizantija (Romejsko carstvo, Romeja) bila najveća i najjača, odlučuje da obnovi Aja Sofiju. Izgradnja Crkve trajala je pet godina, a gradilo ju je deset hiljada ljudi po projektu tada najpoznatijih grčkih graditelja Antemija iz Tralesa i Isidora iz Mileta.

Crkva je kompletirana i svečano otvorena 26. decembra 537. i sve do krstaških ratova odlijevala je zemljotresima i drugim nepogodama. Bila je svetilište stvaranja i ljepote, prosvjete i kulture, duhovnog bogatstva. To nije samo monumentalna građevina i čudesna arhitektura nego i umjetnost koja služi ljepoti, vjeri i istini.

Crkva Aja Sofija je u obliku pravougaonika, gotovo kvadrata, duga je 75, a široka 70 metara i doseže u visinu 56 metara.  Kupola je široka oko 30 metara i izgleda kao suncobran , sadrži 60 radijalnih lukova i 40 prozora kroz koje dolazi svjetlost i svod čini prozračno lijepim. Najvažnija tekovina vizantijske arhitekture je sistem prelaženja iz kvadratne osnove, na kojoj počiva zgrada, u kružnu gdje se nalazi kupola. U cijelom svijetu se smatra da je Aja Sofija remek djelo vizantijske arhitekture i umjetnosti. Crkva svete mudrosti je jedno od najvećih graditeljskih umijeća u svijetu, a sagrađena je od kamena i opeke. Crkvu drži 107 stubova, većinom od zelenog mermera i roze porfira od kojih je 67 iznad zemlje. Osam velikih stubova donijeto je iz Artemidinog hrama u Efesu (Turska), osam iz Libana, a podne ploče su sa ostrva iz Mramornog mora. Do 1520. godine, kada je izgrađena Katedrala u Sevilji, to je bio najveći božji hram na svijetu.

Istoričari umjetnosti smatraju da arhitektura i vizantijska umjetnost spadaju u čarobnu ljepotu. Svuda je puno raskoši, vizantijska umjetnost je prisna i topla, naročito u freskama, vezenim tkaninama, ilustrovanim rukopisima, i posebno u Aja Sofiji, nenadmašnim mozaicima, sa trideset miliona zlatnih pločica. Sve do 1204. godine to je bio pravoslavni hram. Te godine, u aprilu, u svom četvrtom pohodu na Vizantiju, krstaši su pod vođstvom slijepog, gotovo devedesetogodišnjeg Enrika Dandola, mletačkog dužda osvojili Konstantinopolj, a Aja Sofiju pretvorili u katedralu. Godine 1261. Aja Sofija je ponovo postala pravoslavni hram.  Nepuna dva vijeka kasnije, Aja Sofija je  pretvorena u džamiju, poslije pada Konstantinopolja, 29. maja 1453. godine. Posljednja liturgija počela je neposredno poslije zalaska Sunca, 28. maja 1453. Molitve nisu pomogle i Mehmed Osvajač 21-godišnji sultan ušao je sa svojom vojskom u Crkvu svete mudrosti. U napadu na Konstantinopolj i Aja Sofiju na strani Osmanlija učestvovalo je i 1500 srpskih vojnika pod komandom vojvode Jakše, koji potiče od porodice Brežinića.

* * *

Na carskom dvoru u Konstantinopolju vaspitavani su Ćirilo i Metodije koji su prvi počeli da šire pismenost među Slovenima. Ćirilo je nakon završetka  filosofskih i teoloških studija postavljen za bibliotekara Crkve svete mudrosti i učitelja filosofije na Velikoj školi u Carigradu i doprinio da se kultura i prosvjeta, nauka i umjetnost, još od devetog vijeka  šire ne samo u Vizantiji, nego i u Evropi. I baš sa ovog svetog mjesta, iz Aja Sofije i Konstantinopolja, Evropa je krenula na Zapad i putevima civilizacije.

Braća Ćirilo i Metodije su porijeklom iz Grčke, rođeni su u Solunu, u prvoj polovini devetog vijeka. Ćirilo je šireći pismenost  u Moravskoj sastavio i prvo narodno pismo: glagoljicu koja je imala 38 slova i na kome je napisana prva slovenska knjiga – prevod dijelova Biblije. Glagoljica je poznata  i kao staroslovenski jezik. Ćirilo i Metodije su stvorili prvi slovenski književni jezik i postavili temelje slovenskoj književnosti. Širili su pismenost i u drugim dijelovima Evrope. Papa Hadrijan je primio ove misionare i odobrio i podržao  njihov rad na širenju pismenosti. Učenici Ćirila i Metodija, braća Kliment i Naum Ohridski stvorili su ćirilicu i uveli je među slovenske narode. Dan svetih Ćirila i Metodija pravoslavna crkva obilježava 24. maja i to je dan slovenske pismenosti i kulture u Rusiji, Ukrajini, Bugarskoj, Makedoniji i Srbiji. U Češkoj i Slovačkoj taj dan se obilježava 5. jula. Ćirilo je umro i Rimu i sahranjen u Crkvi svetog Klimenta, a Metodije je preminuo u Moravskoj.

I danas, u zimu, 2022, nakon više godina poslije posjete Istanbulu i Aja Sofiji, osjetim kao da me sa raskošnih mozaika posmatraju Djevica Marija sa Hristom u naručju, Jovan Krstitelj, Konstantin Veliki, Justinijan i njegova žena Teodora i učini mi se da su, tu, na Floridi i da vide šta se dešava u mom srcu, umu i duši i da mi se sa jednog prelijepog mozaika smiješi Isus Hrist, čiji se portret u Aja Sofiji smatra za najljepši u svijetu.

(Sent Pitersburg, Florida,2022, odlomak iz putopisne proze ''Ovdje Bog živi među ljudima'')

Trenutno stanje na graničnim prelazima donosi Auto-moto savez Republike Srpske

Stanje na graničnim prelazima možete pratiti UŽIVO i putem aplikacije za Android Auto-moto saveza Republike Srpske!